ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΣΠΑΡΤΗ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΜΟΙ (ΜΕΡΟΣ 1ο)

ΑΠΑΡΧΕΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

Η Σπάρτη βρίσκεται στη Λακωνία της Πελοποννήσου, στην περιοχή μεταξύ του όρους «Ταΰγετος» και του όρους «Πάρνων» και διασχιζόμενη  από τον «Ευρώτα» ποταμό.

Ο Παυσανίας (Λακωνικά και Μεσσηνιακά) αναφέρει ότι κατά τους Λάκωνες, ο Λέλεγας ήταν ο πρώτος αυτόχθονας βασιλιάς στη Λακωνική απ΄όπου και ονομάστηκαν αρχικά Λέλεγες οι Λάκωνες και Λελεγία η Λακωνία. Από το Λέλεγα γεννήθηκαν ο Μύλης και ο Πολυκάων. Όταν πέθανε ο Λέλεγας βασιλιάς έγινε ο Μύλης, ο οποίος όταν πέθανε και αυτός το θρόνο πήρε ο γιος του Ευρώτας, ο οποίος διαρρύθμισε την κοίτη του εκεί ποταμού και έτσι πήρε το όνομα Ευρώτας. Ο Ευρώτας απέκτησε μόνο μια κόρη τη Σπάρτη. Όταν πέθανε ο Ευρώτας το θρόνο πήρε ο Λακεδαιμόνιος, ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταυγέτης – απ’ όπου πήρε το όνομα το εκεί βουνό - και ο γιος του Δία, όπως λέγονταν τότε. Ο Λακεδαίμονας στη συνέχεια έδωσε το όνομά του στους κατοίκους, στους Λάκωνες ή Λέλεγες, και την εκεί πόλη ονόμασε Σπάρτη προς χάρη της γυναίκας του.

«Ὡς δε ἀυτοί Λακεδαιμόνιοι λέγουσι, Λέλεξ ἀυτόχθων ὧν ἐβασίλευσε πρώτος ἐν τη γη ταύτῃ και ἀπό τούτου Λέλεγες ὧν ἠρχεν ὠνομάσθησαν. Λέλεγος δε γίνεται Μύλης και νεώτερος Πολυκάων. Πολυκάων μεν δη ποι και δι' ἥντινα αἰτίαν ἀπεχώρησεν, ἐτέρωθι δηλώσω: Μύλητος δε τελευτήσαντος παρέλαβεν ο παίς Ἐυρώτας την ἀρχήν. τος τό ύδωρ τό λιμνάζον ἐν τῳ πεδίῳ διώρυγι κατήγαγεν ἐπὶ θάλασσαν, ἀπορρυέντος δε--ην γᾶν δη τό ὑπόλοιπόν ποταμού ῥεύμα-- ὠνόμασεν Ἐυρώταν. [ἀτε δε ουκ ὄντων: ἁυτ παίδων αρρένων βασιλεύειν καταλείπει Λακεδαίμονα, μητρός μεν Ταϋγέτης όντα, αφ' ης και τό όρος ωνομάσθη, ες Δία δε πατέρα ανήκοντα κατα την φήμην: συνῴκει δε ο Λακεδαίμων Σπάρτῃ θυγατρι του Ευρώτα. τότε δε ως έσχε την αρχήν, πρώτα μεν τη χώρᾳ και τοίς ανθρώποις μετέθετο αφ' αυτού τα ονόματα, μετα δε τουτο ωκισέ τε και ωνόμασεν από τής γυναικός πόλιν, η Σπάρτη καλείται και ες ημας. (Παυσανία, Λακωνικά, Ι,  1 -2)

«Απόθανόντος Λέλεγος, ος εβασίλευεν εν τη νυν Λακωνική, τότε δε απ' εκείνου Λελεγίᾳ καλουμένῃ, Μύλης μεν πρεσβύτερος ων τών παίδων έσχε την αρχήν, Πολυκάων δε νεώτερός τε ην ηλικίᾳ και δι' αυτό ιδιώτης, ες ο Μεσσήνην την Τριόπα του Φόρβαντος έλαβε γυναίκα εξ Άργους. (Παυσανία, Μεσσηνιακά, 1 -2)

Η ΣΠΑΡΤΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ (ΤΡΩΪΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ)

Στα Ομηρικά έπη διαβάζουμε ότι η Λακωνία κατά την αχαϊκή περίοδο αποτελείτο από επιμέρους κωμοπόλεις: την Μέσση, την Σπάρτη, την Φάρη, τις Βρυσείες, τις Αιγαίες, τις Αμύκλες, το Έλος, το Οίτυλος και το Λάας. Στον Τρωϊκό πόλεμο, αρχηγός όλων των πόλεων ήταν ο βασιλιάς Μενέλαος, σύζυγος της Ωραίας Ελένης, την οποία απήγαγε ο Πάρις. Σχετικό παράθεμα με την ύπαρξη των πόλεων της Σπάρτης υπάρχει και στη Ιλιάδα του Ομήρου:  

 Οι δ᾽ ειχον κοίλην Λακεδαίμονα κητώεσσαν Έστειλεν άνδρες η κλειστή στα όρη Λακεδαίμων,η Μέσσ’ η πολυτρύγονη, η Σπάρτη και η Φάρις,οι Βρυσειές, οι Αιγειές οι πάντερπνες, οι Αμύκλες,το Έλος, χώρ’ ακρόγιαλη, ο Οίτυλος και ο Λάας και τούτους ο Μενέλαος ο ανδρείος αδελφός του(Αγαμέμνονα) εδιοικούσε κι έφερνε μαζί του εξήντα πλοία. Και ανάμερ’ αρματώνονταν και αυτός με προθυμίαν στην μέση τους επρόβαινε και τους παρακινούσε,στον πόλεμον και του’καιε τα σπλάχνα μέσα ο πόθος, να εκδικηθή τους στεναγμούς, τα δάκρυα της Ελένης (Ιλιάδα Β, 581 – 590)

Κατά την περίοδο αυτή, η Σπάρτη δεν αποτελούσε το μεγαλύτερο κέντρο της Πελοποννήσου, αλλά οι Μυκήνες, που διοικούνταν από τον αδελφό του Μενελάου, Αγαμέμνονα. Σύμφωνα με το Πάριο χρονικό, ο Τρωϊκός Πόλεμος συνέβη περίπου στα 1200 π.Χ. και η αφορμή ήταν η αρπαγή γυναικών από τους αποκαλούμενους ¨βαρβάρους¨ (Τρώες, Φοίνικες, Φρύγες κ.α.) και πως έτσι η Ελλάδα δεν μπορούσε να προκόψει.

ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ – ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ ΣΤΗΝ ΣΠΑΡΤΗ

·         Πολλοί συγγραφείς της αρχαιότητας (Ηρόδοτος, Ισοκράτης, Πλάτων) αναφέρουν ότι έναν αιώνα περίπου μετά τον Τρωϊκό Πόλεμο (1100 π.Χ.) οι καλούμενοι Δωριείς, οδηγούμενοι από τους Ηρακλείδες (απογόνους του ημίθεου Ηρακλή) βασιλικής οικογένειας του Άργους.

·         Το όνομα Δωριείς είναι συγκεκομμένος τύπος της λέξης «δορίμαχοι» που σημαίνει «μαχητές με το δόρυ».

·         Οι Ηρακλείδες είχαν φύγει από το Άργος επειδή ένας συγγενής τους, ο Ευρυσθέας σφετερίστηκε τον θρόνο και φοβήθηκαν μη φονευθούν.

·         Αρχικά κατέφυγαν στην Αθήνα και στην συνέχεια στην Δωρίδα όπου συγκέντρωσαν στρατό από ένα φύλο των Μακεδ(ό)νων, τους Δωριείς και επέστρεψαν να διεκδικήσουν τον θρόνο.

·         Αφού τα κατάφεραν παρέμειναν στην Σπάρτη προκειμένου να υπερασπίζονται τον βασιλικό θρόνο και έκτοτε η Σπάρτη αναδεικνύεται σε ηγετική δύναμη με τις υπόλοιπες πόλεις ουσιαστικά να την ¨ακολουθούν¨ ή να προστρέχουν σε αυτήν για βοήθεια όταν την χρειάζονταν.

·         Γενικότερα, οι Δωριείς ήσαν ένα περιπλανώμενο φύλο που αποκόπηκε από το Πελασγικό, το κύριο φύλο που κατοικούσε στην Ελλάδα και στην ουσία δημιούργησε το Ελληνικό, στο οποίο προσχώρησαν και τα υπόλοιπα φύλα αργότερα.

ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΩΡΙΚΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ

·         Όταν οι Ηρακλείδες με την βοήθεια των Δωριέων κατέλαβαν την Πελοπόννησο, βασιλιάδες της Σπάρτης έγιναν οι Προκλής και Ευρυσθένης, εξ’ ου και η Σπάρτη είχε από τότε δύο βασιλείς στον θρόνο, όλοι απόγονοι του Ηρακλή.

·         Η Σπάρτη δημιούργησε με τις υπόλοιπες πόλεις της Πελοποννήσου, συνασπισμό, ούτως ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει διάφορους εξωτερικούς κινδύνους.

·         Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, η Σπάρτη κατάφερε να ακμάσει μετά τα Τρωικά, σε σχέση με τις υπόλοιπες αρχαίες πόλεις, επειδή διαπνεόταν από πολιτική σταθερότητα: «Διότι επί τετρακόσια ήδη έτη προ του τέλους του παρόντος πολέμου, ίσως και ολίγον περισσότερον χρόνον, οι Λακεδαιμόνιοι διατηρούν το ίδιον πολίτευμα, και αυτός είναι ο λόγος, ένεκα του οποίου έγιναν ισχυροί και ημπόρεσαν να ρυθμίζουν και τα των άλλων πόλεων. Ολίγον χρόνον από την κατάλυσιν των τυράννων εις την Ελλάδα, έγινε και η μάχη του Μαραθώνας μεταξύ Περσών και Αθηναίων. Δέκα άλλωστε έτη μετά την μάχην αυτήν ο βάρβαρος ήλθε πάλιν με τον μεγάλον στρατόν και στόλον του εναντίον της Ελλάδος, διά να την υποδούλωση. Και ενώπιον του επικρεμασθέντος μεγάλου κινδύνου, οι Λακεδαιμόνιοι, λόγω του ότι ήσαν το ισχυρότερον ελληνικόν κράτος, ανέλαβαν την αρχηγίαν των συμπολεμησάντων Ελλήνων» (Θουκυδίδης Α 18, μετάφραση Ελ. Βενιζέλου)

·         Κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους (7^ος αιώνας π.Χ.) η Σπάρτη αναδεικνύεται νικήτρια και ενσωματώνει τους κατοίκους της Μεσσήνης στην υπηρεσία της.

·         Στα μέσα του 6^ου αιώνα ιδρύεται η Πελοποννησιακή συμμαχία, υπό την αιγίδα της Σπάρτης. Σύμφωνα με την σύναψη της συγκεκριμένης συμφωνίας, όλες οι πόλεις της Πελοποννήσου (πλην των ισχυρών) υποχρεούνταν να καταβάλουν πολεμικό εξοπλισμό σε περίπτωση πολέμου, διατηρώντας ωστόσο την πολεμική τους αυτονομία.

Ø  Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΑ ΜΗΔΙΚΑ

Ο στρατός των Σπαρτιατών αποτελούνταν από τους οπλίτες. Ωστόσο, οι περιορισμοί που είχαν στην πολιτική ζωή, είχε ως αποτέλεσμα οι διαθέσιμοι πολεμιστές να είναι λίγοι, γεγονός που υποχρέωνε τη Σπάρτη να χρησιμοποιεί το στρατό της με σύνεση. Επιπλέον, η συνεχής απειλή εξεγέρσεων από τους Είλωτες ανάγκαζε τα σπαρτιατικά στρατεύματα να παραμένουν στην πόλη. << καὶ ἅμα τῶν Εἱλώτων βουλομένοις ἦν ἐπὶ προφάσει ἐκπέμψαι,[…], ἐπεὶ καὶ τόδε ἔπραξαν φοβούμενοι αὐτῶν τὴν σκαιότητα καὶ τὸ πλῆθος ̔αἰεὶ γὰρ τὰ πολλὰ >> (Θουκυδίδης,IV,80,2) <<ήθελαν να στείλουν μακριά κάμποσους είλωτες, από φόβο μήπως […] επαναστατήσουν. Γιατί και το ακόλουθο έκαμαν κάποτε, επειδή πάντα φοβούταν την ορμή τους και τον μεγάλο αριθμό τους>>

Οι Σπαρτιάτες για τον ίδιο λόγο δεν έστειλαν βοήθεια στους Αθηναίους το 490 π.Χ. στην μάχη του Μαραθώνα. Μόνο όταν ο μεγάλος στρατός του Ξέρξη κατευθύνθηκε από τη Θεσσαλία στις Θερμοπύλες, πήγε ο Λεωνίδας με τους 300 άνδρες του να υπερασπιστούν το στενό πέρασμα.  

Η ΣΠΑΡΤΗ ΜΕΤΑ ΤΑ ΜΗΔΙΚΑ – Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Μετά το πέρας των Περσικών Πολέμων, κατά τον οποίο η Σπάρτη είχε πρωταγωνιστικό ρόλο, η Ελλάδα βρέθηκε ουσιαστικά χωρισμένη σε δύο τμήματα: το Αιγιακό, με άρχουσα την Αθήνα και ένα ηπειρωτικό, οδηγούμενο από τηην Σπάρτη. Κατά το τέλος του αιώνα (431 π.Χ.) η Σπάρτη φοβούμενη την αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας, της κηρύσσει τον πόλεμο. Με την βοήθεια των Περσών κερδίζει τον πόλεμο και ουσιαστικά γίνεται η πρώτη δύναμη του ελλαδικού χώρου.