«...Ο σπόρος της ελευθερίας, τον οποίον ο σοφός και ηρωικός Ιεράρχης Διονύσιος, ο πρωτοπόρος ούτος της Εθνικής Παλιγγενεσίας, αφθόνως επότισε με το ιερόν αίμα του, απέφερε τους καρπούς του· το έθνος βραδέως, αλλ' ασφαλώς απετίναξε τον επικατάρατον ζυγόν του και απήλαυσε την πολυπόθητον ελευθερίαν του, την οποίαν τόσον ωνειροπώλησε και υπέρ της οποίας εμαρτύρησεν ο οπτασιαστής και ονειροπόλος Ιεράρχης.
...Η ονομασία Σκυλόσοφος διά της οποίας ηθέλησαν να εξευτελίσουν τον όντως σοφόν, απέβη σήμερον δια την Ήπειρον και την άλλην Ελλάδα σύμβολον ιερόν και τίτλος υψίστης εθνικής τιμής.
...Καταστάς της Κάτω Ηπείρου των Ιωαννίνων πορθητής, ηττήθη ο νικητής της ιδέας εις σύρραξιν ελθών με ολίγους και αόπλους προς τα ηνωμένα στρατόπεδα των εχθρών του, ο ατρόμητος. Διωκόμενος έμεινε την ψυχήν αδούλωτος, απτόητος προ των φρικωδών βασάνων, ζωντανός θηριωδώς εκδερόμενος, δεν κατεβλήθη, αλλ' είχε την ψυχήν λάμπουσαν εκ χαράς εν μέσω των αγρίων μαρτυριών, ο υψηλόφρων ιερεύς, ο στρατιώτης ο καρτερόψυχος, ο εθνομάρτυς, ο σεπτός, ο αοίδιμος Διονύσιος ο Σκυλόσοφος.» Εν Παραμυθία τη 25 Φεβρουαρίου 1981. Αθηναγόρας Μητροπολίτης Παραμυθίας και Φιλιατών (Ηπειρωτικά Χρονικά,1931)
Ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος γεννήθηκε στην Παραμυθιά το 1541. Έγινε μοναχός στην Ι.Μ. Διχουνίου σε νεαρή ηλικία και στη συνέχεια ταξίδεψε στην Ιταλία όπου σπούδασε φιλολογία,φιλοσοφία και ιατρική (Βενετία,Πάδοβα) καθώς και λογική,ποίηση,γραμματική και αστρονομία. Από τις σπουδές του απέκτησε και το όνομα Φιλόσοφος.
Το κίνημα του 1611
Ύστερα από δύο αποτυχημένα κινήματα, του 1600 και 1604, επειδή αν και προετοιμαζόταν μυστικά, προδόθηκαν εκ των έσω, στις 10 Σεπτεμβρίου 1611, αφού έχει συγκεντρώσει 1000 αγρότες, επιτίθεται στα Ιωάννινα και καταλαμβάνει το παλάτι του Οσμάν-πασά. Στην επίθεση αυτή, το παλάτι κάηκε, η φρουρά του πασά εξουδετερώθηκε κι ο ίδιος κατέφυγε στο κάστρο. Τα ξημερώματα οι Τούρκοι ανασυγκροτούνται κάνουν αντεπίθεση και όντας οργανωμένοι και με ιππικό, τρέπουν σε φυγή τους επαναστάτες και συλλαμβάνουν τα δύο πρωτοπαλίκαρα του Διονυσίου, τον Δελη-Γιώργο και τον Λάμπρο από το Πόποβο.
Το τέλος του Φιλοσόφου
Ο Διονύσιος είχε κρυφτεί σε μία σπηλιά στο βράχο του Κάστρου των Ιωαννίνων. Όταν τον ανακάλυψαν και τον παρέδωσαν στον πασά, εκείνος διέταξε την παραδειγματική τιμωρία του και για πέντε
ώρες τον βασάνιζαν.
Ο Παύλος Βρέλλης, ο οποίος φιλοτέχνησε την σκηνή του μαρτυρίου του, λέει: Σας παρακαλώ, θυμηθείτε τον ως Διονύσιο Φιλόσοφο και όχι με το βρωμερό του..."υποκοριστικό".
Θεωρώ πως επειδή ακόμα αναφέρεται ως Διονύσιος ο Σκυλόσοφος από πολλούς, λόγω της αποτυχίας των κινημάτων του, πρέπει να υπάρξει ορθή διαχείριση της ιστορικότητας του προσωνυμίου του. Κατ 'αρχάς έτσι τον αποκαλούσαν κοροϊδευτικά οι Τούρκοι. Έπειτα, σύμφωνα με την εποχή, ο άνθρωπος κατείχε εξαιρετικά πάρα πολλές γνώσεις. Κι όσον αφορά τα κινήματα του, αποτελούν παράδειγμα ανδρείας και θάρρους όπως και έδειξε πως έχοντας την θέληση μπορεί να καταφέρει ο άνθρωπος πολλά πράγματα. Δεν ήταν και μικρής σημασίας το γεγονός ότι η πόλη των Ιωαννίνων, έστω και για λίγο, απελευθερώθηκε. Σίγουρα αν υπήρχε ουσιαστική οργάνωση και βοήθεια, όπως προσπάθησε να φέρει ο Διονύσιος από τη Δύση, μπορεί τα πράγματα να είχαν εξελιχθεί εντελώς διαφορετικά...
*Την Κυριακή 23 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε ημερίδα στο Γενικό Αρχείο του Κράτους Ιωαννίνων με θέμα το κίνημα του Διονυσίου(εξ'ου και το κείμενο του Αθηναγόρα). Πολλές πληροφορίες μπορείτε να βρείτε επίσης και στην ιστοσελίδα του Μουσείου του Παύλου Βρέλλη στο http://www.vrellis.gr/gp/exhibition0102.html
Μεγάλη ημέρα για την χριστιανοσύνη και η σημερινή καθότι εορτάζει και ο πολιούχος της Θεσσαλονίκης,ο Μεγαλομάρτυρας Άγιος Δημήτριος.
